Το δικαίωμα στην πόλη

“Υπάρχει πολιτική του χώρου γιατί ο χώρος είναι πολιτικός”

Ξεκινώντας απ” αυτόν τον αφορισμό του Λεφέβρ, θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε την εμπειρία που προκύπτει από ο, τι θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κινήματα πόλης, ή ίσως ακόμα καλύτερα (και πάλι σύμφωνα με τον Λεφέβρ) Κίνημα για το Δικαίωμα στην Πόλη.

Αναφερόμαστε μ” αυτό τον όρο σε κινητοποιήσεις κατοίκων, που έχουν σαν αντικείμενο διεκδίκησης την ίδια την πόλη. Τον δομημένο και αδόμητο αστικό χώρο. Δηλαδή αναφερόμαστε σε πολιτικές ενέργειες που πολιτικοποιούν το χώρο.

Γιατί η πόλη δεν είναι ένας ουδέτερος και κενός χώρος, ένα παθητικό και αδρανές πεδίο, πάνω στο οποίο κυλάει η αστική ζωή.

Η πόλη είναι πρώτ” απ” όλα το κατεξοχήν πεδίο των κοινωνικών αγώνων στην εποχή της νεοτερικότητας. Πολύ περισσότερο όμως κι απ” αυτό, η ίδια η πόλη αποτελεί ένα από τα βασικά διακυβεύματα των κοινωνικών αγώνων. Η διαμόρφωση και η λειτουργία του αστικού χώρου καθορίζεται από τον ταξικό ανταγωνισμό και αντανακλά τα αποτελέσματά του.

Η επίθεση του νεοφιλελευθερισμού πάνω στην πόλη εκδηλώθηκε με μια γενικευμένη αμφισβήτηση του δημόσιου χώρου. Τα κέντρα των πόλεων και των δήμων παίρνουν τα χαρακτηριστικά των εμπορικών – καταναλωτικών κέντρων, αποστειρωμένων και προφυλαγμένων από την παρουσία των ανέργων, της φτωχής νεολαίας ή των μεταναστών. Μετατρέπονται σε κέντρα οικονομικών δραστηριοτήτων και ανταλλαγών απ’ όπου απουσιάζει η πολιτική. Η πόλη δεν νοείται σαν δημόσιο αγαθό αλλά σαν εμπόρευμα. Ο δημόσιος χώρος δεν έχει πια χρηστική αξία αλλά ανταλλακτική. Πουλιέται, αγοράζεται και ξαναπουλιέται, καταστρέφεται και αναδομείται, με κριτήριο το κέρδος και όχι τη συλλογική χρήση του από τους κατοίκους.

Μ” αυτό τον τρόπο η πόλη κομματιάζεται σε ένα σύνολο από χώρους με διαφορετικές λειτουργίες, ανάλογα με το κέρδος που μπορούν να επιφέρουν και την αξία στην οποία μπορούν να πουληθούν.

Πρόκειται για αλλαγές που δεν επηρεάζουν μόνο την υλική επιφάνεια του αστικού χώρου, αλλά και τις κοινωνικές σχέσεις, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο επιχειρείται να επαναπροσδιοριστεί το περιεχόμενο της έννοιας των πολιτικών δικαιωμάτων και της έννοιας του πολίτη. Στα κέντρα και στις πλατείες των σύγχρονων πόλεων, που μετατρέπονται σε εμπορικά κέντρα, ο πολίτης ταυτίζεται με τον πελάτη και τον καταναλωτή. Αυτός που έχει δικαίωμα χρήσης του δημόσιου χώρου, είναι αυτός που μπορεί να πληρώσει για να τον απολαύσει. Ενώ αντίθετα απαγορεύεται η είσοδος σε όσους και όσες δεν πληρούν τις ανάλογες εισοδηματικές προϋποθέσεις, σε όσους και όσες επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν με έναν διαφορετικό τρόπο τον δημόσιο χώρο (εκτός και αν εισέρχονται σε αυτόν ως κακοπληρωμένοι εργαζόμενοι, για να εξυπηρετήσουν τους πελάτες-καταναλωτές).

Ένα σύστημα που στηρίζεται στον συνδυασμό της πλήρους ιδιωτικοποίησης του δημόσιου χώρου και της ασφυκτικής αστυνόμευσης, αποβάλει όλους εκείνους που δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως πελάτες, τους εμποδίζει την πρόσβαση στους δημόσιους χώρους, δηλαδή τους χώρους στους οποίους κατεξοχήν μπορούν να συγκεντρωθούν οι μεγάλες αστικές μάζες για να δράσουν πολιτικά. Το δικαίωμα του να δρας πολιτικά αντικαθίσταται από την δυνατότητα να αγοράζεις και να καταναλώνεις. Τα πολιτικά δικαιώματα αντικαθίστανται από τα δικαιώματα του πελάτη. Έτσι η νεοφιλελεύθερη αμφισβήτηση του δημόσιου χώρου, ως χώρου ελεύθερης πρόσβασης και συνάθροισης για όλους τους κατοίκους, παράγει πολιτική. Το εμπορικό κέντρο αναδεικνύεται στο κατάλληλο πεδίο για την ανα-παραγωγή της κυρίαρχης πολιτικής σήμερα. Μιας πολιτικής που θα μπορεί να διαμορφώνεται μακριά από κάθε επιρροή από τον κόσμο της εργασίας και την νεολαιίστικη αμφισβήτηση και θα λογοδοτεί άμεσα και απευθείας στα συμφέροντα των επιχειρηματιών και των εμπόρων. Αυτό είναι το πολιτικό όραμα της ελεύθερης αγοράς.

Όμως αυτό το πολιτικό όραμα για την πόλη παράγει αντιστάσεις. Η ουσία της πολιτικής δράσης των κινημάτων πόλης, δεν είναι απλώς οι προσπάθειες για βελτιώσεις στην υλική επιφάνεια του αστικού χώρου. Δεν αγωνίζονται μόνο για περισσότερους ελεύθερους και δημόσιους χώρους, αλλά αμφισβητούν έμπρακτα και με τρόπο δυναμικό το «δικαίωμα» του κράτους και των ιδιωτών καπιταλιστών να διαχειρίζονται το δημόσιο χώρο.

Μέσα από την δράση των κινημάτων πόλης αναδεικνύονται πολιτικές λογικές και πολιτικές πρακτικές αυτοδιαχείρισης των ελεύθερων χώρων από τους ίδιους τους κατοίκους. Μ” αυτό τον τρόπο οι «από κάτω» αναπτύσσουν λογικές και πρακτικές συλλογικής και δημοκρατικής διαχειρίσεις της πόλης.

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ισχυρή παράδοση ανεξάρτητων κινημάτων πόλης.

Θα μπορούσαμε ίσως να εντοπίσουμε τις ρίζες των σύγχρονων κινημάτων πόλης, στην ορμητική εισβολή της ριζοσπαστικοποιημένης νεολαίας κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης, σε κάποιες κεντρικές πλατείες οι οποίες αναδείχθηκαν σε κέντρα κινηματικής συνάντησης και πολιτικής συζήτησης. Η πλατεία Εξαρχείων εξακολουθεί να διατηρεί αυτά τα χαρακτηριστικά. Επίσης στις καταλήψεις κτιρίων κατά την δεκαετία του ’80, που έγιναν κυρίως από τον αντιεξουσιαστικό χώρο.

Όμως τα σύγχρονα κινήματα πόλης εμφανίζονται στις αρχές της δεκαετίας του 2000 θέτοντας το πρόβλημα της δημιουργίας, της διαφύλαξης και της διαχείρισης του δημόσιου χώρου από τους κατοίκους.

Συνδέονται έτσι με την ανάκαμψη των κινημάτων και αντανακλούν τους προβληματισμούς του παγκόσμιου κινήματος. Κατά μία έννοια, είτε πρόκειται για τους Ζαπατίστας στη Τσιάπας, και την εξέγερση στην Οαχάκα, είτε για την κατάληψη και τη διαχείριση ενός πάρκου στο κέντρο της Αθήνας, υπάρχει ένας κοινός προβληματισμός: πώς μπορούμε να διοχετεύσουμε στην διαχείριση του αστικού χώρου, πολιτικές που μπορούν να αλλάξουν τη ζωή μας και την κοινωνία.

Η εξέγερση του Δεκέμβρη, έδωσε νέα ώθηση στα κινήματα πόλης. Πολύ περισσότερο, η διεκδίκηση του δικαιώματος στην πόλη αποτέλεσε μια από τις βασικές πτυχές της ίδιας της εξέγερσης. Η εξεγερμένη νεολαία εισέβαλε στα κέντρα των πόλεων και των δήμων, κατέλαβε δομημένους και αδόμητους χώρους και προσπάθησε να επαναπροσδιορίσει τις λειτουργίες τους και το περιεχόμενό τους, θέτοντάς τους στην υπηρεσία των αναγκών της εξέγερσης και του δημόσιου οφέλους. Πρόβαλε έναν δημοκρατικό τρόπο οργάνωσης και διαχείρισης του δημόσιου χώρου.

Έχουμε περιοριστεί για πρακτικούς λόγους στην παρουσίαση μερικών μόνο από τις καταλήψεις και τα κινήματα πόλης της Αθήνας και δεν αναφερόμαστε σε σημαντικές καταλήψεις που πραγματοποιούνται αυτή τη στιγμή σε άλλες πόλεις και κυρίως στη Θεσσαλονίκη. Η επιλογή αυτή δεν προέκυψε από μία προσπάθεια ιεράρχησης και αξιολόγησης τους σε περισσότερο και λιγότερο σημαντικές. Κάθε τέτοιου τύπου ιεράρχηση θα ήταν αυθαίρετη και κυρίως αντίθετη στην ουσία του πολιτικού προβληματισμού που αναδεικνύεται μέσα από τη δράση και τη συζήτηση που διεξάγεται στα πλαίσια του Κινήματος για το Δικαίωμα στην Πόλη. Θα ήταν επίσης αντίθετη στους στόχους αυτού του ντοκιμαντέρ.

Παρουσιάζουμε κάποιες καταλήψεις και κινήματα, για τα οποία μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε άμεσα τη συνεργασία των αγωνιστών που δραστηριοποιούνται σ” αυτά. Παραλείψαμε άλλες ανάλογες προσπάθειες, εξίσου σημαντικές με αυτές που παρουσιάζουμε, για να μπορέσουμε να αναδείξουμε στα χρονικά όρια ενός ντοκιμαντέρ, τα βασικά χαρακτηριστικά του πολιτικού προβληματισμού του Κινήματος Δικαίωμα στην Πόλη.

Οι συνεντεύξεις που ακολουθούν προέρχονται από πέντε συλλογικότητες του Κινήματος για το Δικαίωμα στην Πόλη.

Την Επιτροπή Αγώνα Κατοίκων για να Γίνει το Κτήμα Ζωγράφου Κτήμα του Λαού, την κατάληψη της πλατείας Γαρδένιας στο Δήμο Ζωγράφο (Αυτοδιαχειριζόμενος Χώρος Πολιτισμού στην Πλατεία Γαρδένιας), την κατάληψη του Ελεύθερου Γαλαξία στη Νέα Σμύρνη, την κατάληψη του πάρκου Ναβαρίνου και Ζωοδόχου Πηγής στα Εξάρχεια (Αυτοδιαχειριζόμενο Πάρκο Ναβαρίνου, Ζωοδόχου Πηγής, Χ. Τρικούπη) και την Κατάληψη της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης.

Οι περισσότερες από τις καταλήψεις και τα κινήματα που παρουσιάζουμε, προέκυψαν από την εξέγερση του Δεκέμβρη. Μ” αυτή την έννοια πρόκειται για άμεσα ή έμμεσα αποτελέσματα αυτής της εμπειρίας, για κινηματικούς πειραματισμούς που αντανακλούν τη δυναμική και τις αντιφάσεις της ίδιας της εξέγερσης. Στις περιπτώσεις των παλιότερων καταλήψεων και κινημάτων πόλης, η εξέγερση του Δεκέμβρη εμπλούτισε τον πολιτικό προβληματισμό τους και τους έδωσε μεγαλύτερη δυναμική.

Ένα χρόνο μετά την εξέγερση, κάποιοι από αυτούς τους πειραματισμούς συνεχίζουν να αναπτύσσονται ενώ κάποιοι άλλοι έχουν -τουλάχιστον προς το παρόν- διακοπεί. Η σημασία όμως όλων τους παραμένει τεράστια για κάθε κίνημα που θα ξεσπά, για κάθε νέα προσπάθεια απελευθέρωσης του χώρου από την καπιταλιστική εκμετάλλευση, για κάθε νέα προσπάθεια παραγωγής ενός δημόσιου χώρου επί του οποίου επιχειρείται να πραγματωθεί το εγχείρημα της ελευθερίας.

Διάρκεια: 75:20

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: en

Κωδ.Καταχώρησης: NT201

Φασισμός Α.Ε

Οι δημιουργοί του Debtocracy και του Catastroika επιστρέφουν με ένα νέο ντοκιμαντέρ.

Θέλουμε να σας διηγηθούμε μικρές, άγνωστες ιστορίες από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του φασισμού και τις διασυνδέσεις του με τα οικονομικά συμφέροντα κάθε εποχής. Θα ταξιδέψουμε από την Ιταλία του Μουσολίνι, στην Ελλάδα της κατοχής, του εμφυλίου και της δικτατορίας και από τη ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ στο σήμερα. Το νέο ντοκιμαντέρ θα συνεχίσει στα βήματα του Debtocracy και του Catastroika, όπου περιγράψαμε τα αίτια της κρίσης χρέους, τις επιπτώσεις του μνημονίου, την κατάλυση της δημοκρατίας και το ολοκληρωτικό ξεπούλημα της χώρας.

Το ντοκιμαντέρ ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε φιλοδοξεί να εμπνευστεί και να εμπνεύσει τα αντιφασιστικά κινήματα όλης της Ευρώπης και ταυτόχρονα να συνεχίσει ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα ανεξάρτητης δημοσιογραφίας. Για άλλη μια φορά απορρίπτουμε κάθε χρηματοδότηση από κόμματα και εταιρείες και ανακοινώνουμε ότι το ντοκιμαντέρ θα κυκλοφορήσει ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς χρήσης και αναμετάδοσης.

Διάρκεια: 83:41

Έτος Παραγωγής: 2014

Γλώσσα: Ελληνικά-‘Αλλες

Υπότιτλοι: Ελληνικά

Κωδ.Καταχώρησης: ΝΤ193

Debtocracy

Ως Debtocracy (Χρεοκρατία) εννοείται ντοκιμαντέρ του 2011 των Κατερίνας Κιτίδη και Άρη Χατζηστεφάνου. Το ντοκιμαντέρ εστιάζει σε δύο σημεία: τις αιτίες της ελληνική οικονομική κρίση του 2010 και στις πιθανές μελλοντικές λύσεις που θα μπορούσαν να δοθούν στο πρόβλημα και οι οποίες δεν εξετάζονται από τη διακυβέρνηση του κράτους.

Το ντοκιμαντέρ διανεμήθηκε υπό την άδεια Creative Commons BY-SA 3.0 license από τις 6 Απριλίου 2011, και οι παραγωγοί αναφέρεται ότι δεν ενδιαφέρονται για οποιουδήποτε είδους εμπορική εκμετάλλευση του εγχειρήματος

Διάρκεια: 73:11

Έτος Παραγωγής: 2011

Γλώσσα: Ελληνικά-‘Αλλες

Υπότιτλοι: Ελληνικά

Κωδ.Καταχώρησης: ΝΤ192

Foreign Correspondent – Alexandros Grigoropoulos

Η αυστραλιανή εκπομπή Foreign Correspondent σε μία εκπομπή που παρακολουθεί τη δολοφονία του Αλέξανδρου γρηγορόπουλου και των γεγονότων που ακολούθησαν.

Διάρκεια: 27:17

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: Όχι

Κωδ.Καταχώρησης: ΤΕ118

Δεκέμβρης 2008 – Η εξέγερση

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ είναι το όνομα του πρώτου DVD του tvxs.gr. To ντοκυμαντέρ περιέχει 150 λεπτά ανέκδοτο οπτικό υλικό, μαρτυρίες και φωτογραφίες από τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 2008.

Διάρκεια: 150:00

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: Όχι

Κωδ.Καταχώρησης: ΝΤ191

Δεκέμβρης 2008 – Οι μέρες του Αλέξη, παράθυρο στο μέλλον

Το ντοκιμαντέρ “Οι μέρες του Αλέξη, παράθυρο στο μέλλον” ετοιμάστηκε και προβλήθηκε σε περισσότερες από 100 προβολές σε όλη την Ελλάδα από την ΚΟΕ, σε εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν το διάστημα μετά το Δεκέμβρη του 2008.
Μέσα από μαρτυρίες μαθητών, φοιτητών, εργαζόμενων που συμμετείχαν στα γεγονότα, αναδεικνύονται -μεταξύ άλλων- τα αίτια της εξέγερσης, τα χαρακτηριστικά της, η στάση του δικομματισμού και της αριστεράς, η διεθνής απήχηση, αλλά και όσα έρχονται.

Διάρκεια: 49:00

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: Όχι

Κωδ.Καταχώρησης: ΝΤ190

Δεκεμβριανά

Ένα ολιγόλεπτο μουσικό βίντεο με σκηνές από τους δρόμους της Αθήνας κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Δεκέμβρη του 2008.

Διάρκεια: 08:30

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: Όχι

Κωδ.Καταχώρησης: ΚΒ093

Δεκέμβριος 2008 – Η δυνατότητα για την έφοδο στον ουρανό

Παρουσίαση της εξέγερσης του Δεκέμβρη μέσα από τις πράξεις και το λόγο των ίδιων των εξεγερμένων. Το video φτιάχτηκε στη Θεσσαλονίκη το Γενάρη του 2009 και προβλήθηκε για πρώτη φορά σε ανοιχτή συζήτηση-απολογισμό της εξέγερσης, στην κατειλημμένη δημοτική βιβλιοθήκη της Άνω Πόλης.

Διάρκεια: 28:00

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: en, es

Κωδ.Καταχώρησης: ΚΒ092

Οι σπόροι του Δεκέμβρη

Μια μισάωρη αφήγηση σε προσωπικό ύφος για τον Δεκέμβρη. Περιέχει -μεταξύ των άλλων – καταγραφές από τους δρόμους και τα γεγονότα καθώς και αναπαραγωγή οπτικού και ακουστικού υλικού απο τα media εκείνες τις μέρες (εφημερίδες και τηλεόραση). Το μονταζ παραπέμπει σε μυθοπλασία. Πρόκειται για προσωπική κατάθεση. Τελειώνει με το τραγούδι των Lost Bodies “αρκετά”, αφού έχει προηγηθεί η ζοφερή σκηνή με τους μετανάστες να κατακλύζουν την πλατεία συντάγματος για να “γιορτάσουν” το νέο έτος και τον δήμαρχο να βγάζει το λογύδριο του.Πυροτεχνήματα.

Διάρκεια: 28:41

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: NT189

Πρωταγωνιστές – “Ήμουν κι εγώ εκεί”

Εναν χρόνο μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου ο Σταύρος Θεοδωράκης συναντά στους «Πρωταγωνιστές» που θα μεταδοθούν την Κυριακή 6 Δεκεμβρίου στις 23:15 στο MEGA, αυτούς που βρέθηκαν τον Δεκέμβρη του 2008 στους δρόμους.
-«Αποφάσισα να γίνω ο ίδιος η πέτρα που πέφτει με μίσος επάνω στη τζαμαρία», απαντά ένας από τους «κουκουλοφόρους» που συμμετείχαν στα επεισόδια και προσθέτει «όταν βρίσκομαι μπροστά από μία τζαμαρία – και δε μιλάω για τα μικρομάγαζα, μιλάω για τις τράπεζες – είμαι εκεί για να δείξω ότι δεν ζω για να πλουτίσω αυτούς τους ανθρώπους και να κάνω πιο φτωχούς τους δικούς μου, είμαι εκεί για να τους πω ότι υπάρχω και ήρθα για να διεκδικήσω αυτό που μου ανήκει».
-«Δέχτηκα κομμάτι μάρμαρο στη μάσκα μου, μου έσπασε η καλύπτρα με τρύπησε εσωτερικά σε δύο σημεία, είχα ένα διπλό κάταγμα και την επόμενη μέρα με ενημέρωσαν οι γιατροί στο νοσοκομείο ότι ζω για τρία χιλιοστά», λέει ένας αστυνομικός των ΜΑΤ, ο παλιότερος της διμοιρίας που κατέβηκε πρώτη στα Εξάρχεια.

Στην εκπομπή μιλούν ακόμη:
-ο Θοδωρής Ηλιόπουλος, ο τελευταίος κρατούμενος του Δεκέμβρη που απελευθερώθηκε μετά από 49 ημέρες απεργίας πείνας και θεωρεί ότι το δικό του παράδειγμα είναι «μία απόδειξη ότι όσο υπάρχουν κοινωνικοί αγώνες, το κράτος εκδικείται».
-ο ‘Ακης Γαβριηλίδης, συγγραφέας και μεταφραστής που ζει μόνιμα στις Βρυξέλλες για την εμπειρία του από δύο πορείες στις Βρυξέλλες και το Παρίσι.
-η Λίνα που ήταν μαθήτρια και μένει στα Εξάρχεια για την πρωτοφανή μαζικότητα των μαθητικών διαδηλώσεων.
-ο επιχειρηματίας Χρόνης Ιερόπουλος που το κατάστημά του υπέστη ολική καταστροφή: «Δεν έχω πρόβλημα ούτε με την αστυνομία ούτε με τους αναρχικούς, το δικό μου το πρόβλημα είναι με το κράτος».
Αυτή είναι η τρίτη εκπομπή για τη βία που ετοίμασαν οι «Πρωταγωνιστές». ‘Εχουν προηγηθεί η εκπομπή με την Κωνσταντίνα Κούνεβα και η εκπομπή με τη Σοφία Ψυχογιού που τραυματίσθηκε από καλάσνικοφ έξω από Α.Τ. Αγίας Παρασκευής.

Διάρκεια: 45:33

Έτος Παραγωγής: 2009

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: Όχι

Κωδ.Καταχώρησης: ΤΕ119