Ηλέκτρα

έχρι την Ηλέκτρα, ο Γιάντσο ήταν απόλυτα προσκολλημένος στην ιστορία της πατρίδας του, της Ουγγαρίας, και οι όποιοι στοχασμοί του πάνω στο ιστορικό γίγνεσθαι είχαν πάντα ως αφετηρία συγκεκριμένα ιστορικά περιστατικά. Ωστόσο, ο Γιάντσο δεν είναι ούτε ιστορικός ούτε ιστοριοδίφης. Είναι «φιλόσοφος της Ιστορίας», πράγμα που σημαίνει ότι η Ιστορία δεν αποτελεί γι’ αυτόν πεδίο έρευνας, αλλά αφορμή για στοχασμό, σημασίας ευρύτερης απ’ αυτήν που ορίζουν τα συγκεκριμένα ιστορικά περιστατικά.
Έτσι το πήδημα από την περιοχή τής Ιστορίας σ’ αυτήν του μύθου κάθε άλλο παρά μάς ξαφνιάζει: ο μύθος ενέχει το στοχασμό πάνω στην Ιστορία, και καθώς είναι εξ ορισμού αχρονολόγητος θα μπορούσε να γίνει έξοχο «εργαλείο» για το φιλόσοφο της Ιστορίας.
Ο Γιάντσο χρησιμοποιεί εδώ το γνωστό μύθο των Ατρειδών, όχι για να στήσει μια τραγωδία ή ένα δράμα, αλλά για να κάνει μερικές γενικεύσεις, που κατά κάποιον τρόπο συνοψίζουν και κωδικοποιούν την προγενέστερη δουλειά του: η Ηλέκτρα είναι η ζωντανή ιστορική μνήμη που διατηρεί την ελπίδα της λευτεριάς και διαφυλάγει το σπόρο της, για να τον παραδώσει στον εκτελεστή Ορέστη. Ορέστης και Ηλέκτρα δεν είναι παρά το ίδιο πρόσωπο σε δύο καταστάσεις: σε μια κατάσταση «δυνάμει» το δεύτερο και σε μια κατάσταση «ενεργεία» το πρώτο, που αλληλοσυμπληρώνεται μέσα στο ιστορικό προτσές. Η ιστορική μνήμη δεν έχει νόημα χωρίς την πραγμάτωση της στο παρόν, οπότε θα μεταβληθεί και πάλι σε μνήμη για να «πραγματωθεί» ξανά στο μέλλον – και έτσι στον αιώνα τον άπαντα. Η ιστορική μνήμη είναι, λοιπόν, ο αιώνιος «σπόρος» της Ιστορίας.
Αν η ιστορική μνήμη (σύμφωνη με την έννοια της προόδου) είναι εξ ορισμού εχθρός της τυραννίας (σύμφωνης με την έννοια της συντήρησης), περνάει από μια κατάσταση «δυνάμει» σε μια κατάσταση «ενεργεία». Γι’ αυτό ακριβώς το διπλό πρόσωπο Ηλέκτρα-Ορέστης αυτοκτονεί αμέσως μετά το φόνο του Αίγισθου. Να είναι αυτό και μια υπόμνηση προς τους κρατούντες στην Ανατολή ότι πρέπει να παραμερίσουν για να ολοκληρωθεί η «ανολοκλήρωτη επανάσταση» (για να θυμηθούμε τον Ντόιτσερ); Δεν αποκλείεται μια τέτοια λανθάνουσα ίσως τροτσκιστική θέση στον Γιάντσο.
Πάντως, το ζευγάρι μνήμη-πραγμάτωσή της στο παρόν, με τη σαφέστατη συμβολοποίησή του στην τελευταία σκηνή και την επικουρία της αφήγησης του μύθου του Φοίνικα, δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας: ο Γιάντσο αντιλαμβάνεται την ιστορική μνήμη ως τη μεγάλη ελπίδα για ανανέωση και αλλαγή – ελπίδα που είναι το μοτέρ της Ιστορίας και που τη «βάζει μπροστά» κάθε φορά που η επανάσταση σταματά­ει είτε από αδράνεια είτε για να ξαποστάσει.
Ο Γιάντσο οπτικοποιεί τις απόψεις του για το ιστορικό γίγνεσθαι με τον πάρα πολύ γνώριμο και εντελώς προσωπικό τρόπο του: χορογραφική κίνηση των πρωταγωνιστών και των κομπάρσων σε αυστηρά προκαθορισμένους γεωμετρικούς σχηματισμούς, υποκριτικό στιλ ψυχρό και τελετουργικό, χρήση της μουσικής και των θορύβων καθαρά συμβολική, ντεκόρ τελείως σχηματικό που υπαινίσσεται την μπροστά απ’ το παλάτι αγορά, λόγος ποιητικός και ελλειπτικός, χώρος ανοιχτός προς κάθε κατεύθυνση και που είναι η σκηνή τόσο του δράματος όσο και της Ιστορίας, πλάνα τεράστια και προσεκτική χρήση του «συνθετικού ντεκουπάζ».
Η γιαντσική αφαίρεση μπολιασμένη στην αφαίρεση που προϋποθέτει ο μύθος, κάνουν τούτη την ταινία του Γιάντσο περισσότερο δυσνόητη από τις άλλες που ξέρουμε. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι και χειρότερη. Απαιτείται απλούστατα, μεγαλύτερη προσοχή και εντονότερη σκέψη.

«Το Βήμα», 19-4-1977.

Λεξικό Ταινιών
Βασίλης Ραφαηλίδης (Κριτικός κινηματογράφου, μαρξιστής συγγραφέας)

Διάρκεια: 70:26

Έτος Παραγωγής: 1974

Γλώσσα: Ουγγρικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: T004

Η Γη Τρέμει

Η ταινία Η Γη Τρέμει (La Terra Trema) είναι νεορεαλιστικό δράμα παραγωγής1948 σε σκηνοθεσία Λουκινο Βισκοντι. Στην ταινία, που είναι βασισμένη στο μυθιστόρημα του Τζοβάνι Βέργκα Οι Μαλαβόλιε, συμμετέχουν μη επαγγελματίες ηθοποιοί, οι ψαράδες της παραθαλάσσιας τοποθεσίας της Σικελίας Άτσι Τρέτσα.

Οι ψαράδες της Ατσι Τρέτσα, μιας παραλιακής τοποθεσίας κοντά στην Κατάνη της Σικελίας, τα βγάζουν πέρα με τα λίγα χρήματα που καταφέρνουν να κερδίσουν από την ταπεινή τους εργασία. Είναι επιπλέον θύματα εκμετάλλευσης από τους χοντρέμπορους του ψαριού. Ο Ντόνι και η οικογένειά του επαναστατούν και βάζουν σε υποθήκη το σπίτι τους για να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση, αλλά λίγες μέρες αργότερα η βάρκα τους καταστρέφεται από θαλασσοταραχή. Ολόκληρη η οικογένεια βρίσκεται στο δρόμο με τεράστια χρέη στην πλάτη της.

Διάρκεια: 165

Έτος Παραγωγής: 1954

Γλώσσα: Ιταλικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: T003

Το Μεγάλο Φαγοπότι

Τέσσερις μεσήλικες άνδρες, ο Μαρτσέλο (πιλότος), ο Μισέλ (στέλεχος της τηλεόρασης), ο Ούγκο (μάγειρας) και ο Φιλίπ (δικαστής) μαζεύονται στη βίλα του Φιλίπ, σε οργιαστικό φαγοπότι… Θα φάνε μέχρι σκασμού…. Ο Μαρτσέλο επιμένει ότι θα πρέπει να καλέσουν και γυναίκες για να τους κάνουν παρέα. Τρεις πόρνες Θα τους κρατήσουν συντροφιά για τρείς μέρες, όπου η παρέα θα αξιοποίηση τον χρόνο της ρέποντας στην ακολασία και τη πλήρη εξαθλίωση..

Διάρκεια: 135:00

Έτος Παραγωγής: 1973

Γλώσσα: Γαλλικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: Τ002

Οι Κυνηγοί

Οι Κυνηγοί (1977) είναι το τρίτο μέρος της λεγόμενης «τριλογίας της ιστορίας». Αρχίζοντας με τις Μέρες του ’36 (1972) και το Θίασο (1975) γίνεται μια περιήγηση στην ιστορία της Ελλάδας από το 1936, με τη δικτατορία του Μεταξά, μέχρι το 1967, με τη χούντα των συνταγματαρχών.
Ομάδα αστών και μικροαστών-ματαίως επίδοξων αστών δηλαδή- αναστατώνονται, καθώς «διασκεδάζουν» κυνηγώντας, από την εύρεση ενός νεκρού αντάρτη θαμμένου στα χιόνια. Το αίμα από την πληγή του ρέει ζεστό. Άραγε «αυτή η ιστορία έχει τελειώσει από το ‘49» ή όχι; Το σώμα του αντάρτη, γίνεται η αφορμή για να ανασυρθούν από τη μνήμη κάποια από τα γεγονότα που σημάδεψαν τον ελλαδικό χώρο την περίοδο ‘49-‘67 και να αναπαρασταθούν φιλμικά.
Οι ‘νικητές’ του εμφυλίου συγκεντρώνονται σε ένα ξενοδοχείο, πρώην αρχηγείο των ανταρτών. Το φάντασμα του κομμουνισμού πλανάται ακόμα στον αέρα που αναπνέουν. Εκεί μαζεύεται όλο το διεφθαρμένο σύμπλεγμα της αστικής τάξης∙ εργοστασιάρχες, πολιτικοί, αποστάτες, στρατιωτικοί, αστυνομικοί, παρακρατικοί, πουλημένοι αριστεροί, εκδότες. Τους παρακολουθούμε, καθώς ανασύρουν από τη μνήμη τους τα βιώματα και τις εμπειρίες τους σχετικά με την αριστερά, έντρομοι μπροστά από το πτώμα του αντάρτη.
Οι σχετικές αναφορές είναι σαφείς και ρητές. Η εκλογική άνοδος της αριστεράς το ΄58, η εξύφανση του αστυνομικού κράτους και η κλιμάκωση της τρομοκρατίας ‘58-’63, οι σχέσεις κράτους και παρακράτους, το σχέδιο Μάρσαλ και η δραστηριότητα των αμερικανών. Εκλογικά μαγειρέματα, αντικομμουνιστικός αγώνας, δολοφονίες συνδικαλιστών, εκλογικά και βασιλικά πραξικοπήματα, αποστασία, χούντα των πρακτόρων της CIA το ’67.
Ωστόσο, παρ’ όλα αυτά και παρά τη ‘νίκη’ στον εμφύλιο και την εδραίωση της αστικής τάξης στην εξουσία, δεν αισθάνεται ασφαλής. Η ιστορία τελείωσε; Υπάρχει ακόμα ο κίνδυνος μιάς ένοπλης επανάστασης και καταστροφής του καπιταλισμού; Είναι ‘ιστορικό λάθος’ το ότι μένει άταφη η μνήμη, η ιστορία και η ελπίδα μιάς επανάστασης;
Ο Αγγελόπουλος προσπαθεί να δεί τους φόβους και τις ανασφάλειες της άρχουσας τάξης μέσα από τα μάτια της, αλλά από μια αριστερή σκοπιά, αναλύοντας, ταυτόχρονα, την ιστορία εκείνης της περιόδου, σκιαγραφώντας με οξυδέρκεια το σύμπλεγμα των χαρακτηριστικών της. Η ανάλυση ωστόσο δεν είναι ψυχολογικής τάξης∙ είναι βαθιά πολιτικής-κοινωνικής τάξης, εκφρασμένη σε ψυχολογικό επίπεδο. Τα προνομιούχα στρώματα της εξουσίας εκτίθενται σε ένα διακριτικό, αλλά στυγνό και βίαιο ξεγύμνωμα, αποκαλύπτοντας τη γύμνια των εξουσιαστών. ….(δεν είναι τυχαίο πως απ’ όλες τις ταινίες του αυτή είναι η πιο ‘θαμμένη’, σε αντίθεση με το Θίασο που έγινε γνωστός περισσότερο για λόγους σκηνοθεσίας και φόρμας, παρά περιεχομένου).
Εδώ η μορφή του φιλμ γεννάει πραγματικά περιεχόμενο και δεν αφήνει περιθώρια οικειοποίησης και αφομοίωσης.
Η θεατρικότητα της δράσης χρησιμοποιείται για να αποστασιοποιήσει και να αποφορτίσει το θεατή από συγκινήσεις και συναισθηματικές ταυτίσεις με τα πρόσωπα. Η ιστορία δεν επιδέχεται ελαφρά τη καρδία ερμηνείες, ζητά υπευθυνότητα και αυτό αποτυπώνεται έντεχνα πάνω στο φιλμ. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο οι ηθοποιοί δεν είναι ψυχολογικά μοντέλα, αλλά φορείς ιδεολογίας, πολιτισμού, αξιών. Είναι φορείς βιωμένων και υπαρκτών κοινωνικών-πολιτικών καταστάσεων και διαδικασιών. Είναι ιστορικά όντα. Η αναπαράσταση είναι ασυνεχής και σπασμωδική, όπως ακριβώς είναι και η λειτουργία της μνήμης. Και ακόμα εκφράζεται σε συμβολικό επίπεδο, ενεργοποιώντας έτσι τη σκέψη του θεατή, κάνοντάς τον συμμέτοχο στην φιλμική δραστηριότητα και όχι παθητικό δέκτη δοσμένων αληθειών.
Ο διάλογος οπισθοχωρεί για να δώσει τη θέση του στην εικόνα, βοηθώντας έτσι σε μια περισσότερο πειστική αναπαράσταση των γεγονότων.
Η ‘αφήγηση’ τελειώνει όπως άρχισε. Οι κυνηγοί μέσα σε ένα χαώδες, κατάλευκο τοπίο στο πουθενά, καλύπτουν ξανά το πτώμα του αντάρτη, βυθίζοντας τον στην ιστορία, στην προσπάθειά τους να βάλουν τη λήθη στη θέση της μνήμης, περιμένοντας την ώρα που ξανά το ανταρτοδικείο θα αποφανθεί να τους εκτελέσει.

Διάρκεια: 165:00

Έτος Παραγωγής: 1977

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: Όχι

Κωδ.Καταχώρησης: Τ001