Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ

Οι Έλληνες κινηματογραφόφιλοι γνωρίζουν τον Δυτικογερμανό Σλέντορφ απ’ το θαυμάσιο Ο μαθητής Τέρλες, και τον πεζογράφο Χάινριχ Μπελ (Βραβείο Νόμπελ) από μεταφράσεις έργων του.
Ίσως δε θα μπορούσε να γίνει πιο πετυχη­μένος συνδυασμός απ’ τον παραπάνω για την απ’ τα μέσα καταγγελία του «γερμανικού θαύματος» και της κληρονομημένης απ: τον Άντενάουερ, και πάντα ισχύουσας αντίληψης περί κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που ούτε τόσο κοινοβουλευτική ούτε τόσο δημοκρατία είναι — κατά το αμερικανικό πρότυπο. Πρόκειται, μάλλον, για μια παρα-κοινοβουλευτική παραδημοκρατία, στην ο­ποία τον πρώτο λόγο έχει το παρασκήνιο — όπως, άλλωστε, συμβαίνει σχεδόν σ’ όλες τις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, όπου το βήμα της Βουλής μετατρέπεται σ’ ένα είδος σκηνής στην οποία τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δράματα παίζονται αυστηρά λογοκριμένα απ’ τους ασκούντες την εξουσία.
Ο Χάινριχ Μπελ, ο συγγραφέας της «κακής συνείδησης» των Γερμανών, επιτίθεται εδώ κατά μέτωπον εναντίον αυτής της ψευ-δοδημοκρατίας που κρατάει καλά φυλαγμέ­νο στον σκληρό της πυρήνα το σπόρο τού φασισμού, για να τον αφήσει ενδεχομένως να φυτρώσει εν καιρώ.
Με δραματουργικό πρόσχημα την ανάκριση και την μεθοδική ταπείνωση μιας αθώας, φοβισμένης και μοναχικής νεαρής ζωντοχήρας που εντελώς τυχαία, σ’ ένα αποκριάτικο πάρτι, γνωρίζει και ερωτεύεται ένα ρομαντικό αναρχικό, προφανώς μέλος της ομάδας Μπάαντερ-Μάινχοφ, στυλώνει την «αδιάκριτή» και ερευνητική ματιά του στο πολιτικό παρασκήνιο όπου: α) Δημιουργείται, και μέσω του φασιστικού και ημιφασιστικού Τύπου πλασάρεται η αντικομμουνιστική υστερία, που παίζει ρόλο καπνογόνου προπετάσματος για τις νομότυπες ανομίες της υποκριτικά προσκολλημένης στα κοινοβουλευτικά θέσμια άρχουσας τάξης, β) Κατασκευάζονται «ένοχοι» με άψογα «λογικό» τρόπο και στοιχειοθετούνται «ενοχές» με τεκμήρια εντελώς ασήμαντα, όπως π.χ. μια και μοναδική φράση του Μαρξ που βρίσκεται τυχαία γραμμένη ο’ ένα χαρτάκι, ή ο αριθμός των χιλιομέτρων που γράφει το κοντέρ του αυτοκινήτου και που δεν ανταποκρίνεται στα χιλιόμετρα που λογικά θα ‘πρεπε να κάνει καθημερινά ο ιδιοκτήτης του, και γ) Συγκροτούνται οι δεσμοί εξουσίας (αστυνομίας) και παραεξουσίας (φασιστικού Τύπου), έτσι ώστε ο Τύπος να φαντάζει σαν φορέας της «κοινής γνώμης» και του «κοινού αισθήματος», ενώ δεν είναι παρά εντολοδόχος και εκφραστής μιας πολιτικής αυστηρά ελεγχόμενης και κατευθυνόμενης.
Ωστόσο, ολόκληρος ο καλοστημένος μηχανισμός της χειραγώγησης, και κατά προέκταση της καταπίεσης, όντως μια λογικοφανής και καθόλου λογική κατασκευή, είναι φυσικό να ‘ναι ανισόρροπος: όταν η απάτη επιτελέσει το σκοπό της —στην ταινία, όταν συλληφθεί ο αναρχικός ύστερα από ένα παρακολουθούμενο τηλεφώνημα της ερωτευμένης Καταρίνα Μπλουμ — είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια ρωγμή στην στιλβωμένη επιφάνεια και να γίνει φανερή μια μορφή «αποδεκτής» εκμετάλλευσης. (Στην ταινία, ο βιομήχανος-φίλος με το αζημίωτο της απολιτικής Καταρίνα, αναγκάζεται να πετάξει τη μάσκα τής ευπρέπειας, αφού στη βίλα του κρύβεται ο α­ναρχικός φίλος τής πληρωμένης φίλης του σερβιτόρας). Όμως, η περίπτωση του θα χαρακτηρισθεί πιθανώς «μεμονωμένη» και η εκμετάλλευση της ανυπεράσπιστης σερβιτόρας «πάθος» — κι όλα θα παν καλά στον καλύτερο των κόσμων!
Μια δεύτερη ρωγμή είναι χώρα πολύ πιο σοβαρή: η απολιτική και περί τα πάντα, εκτός του έρωτα, αδιάφορη Καταρίνα θα γίνει όντως αναρχική: θα εκτελέσει εν ψυχρώ το δημοσιογράφο που διηύθυνε τη λασπολογία σε βάρος της ποντάροντας στη «χαμένη» τιμή της.
Απ’ αυτή την άποψη, η ταινία θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν μελέτη του προτσές τής ριζοσπαστικοποίησης μιας μερίδας της γερμανικής νεολαίας, και του καταπιεστικού μηχανισμού που κάνει αναπόφευκτη αυτή τη ριζοσπαστικοποίηση: Η ψευδοδημοκρατία ενέχει την πιθανότητα μιας διπλής κατάληξης: προς το φασισμό που εμπεριέχεται σ’ αυτήν σαν δυνατότητα ή προς την πλήρη και ριζική της ανατροπή που επίσης εμπε­ριέχεται σαν δυνατότητα.
Ο θαυμάσιος Σλέντορφ και η άγνωστη μας Φον Τρότα, που μάλλον ήταν βοηθός του με αυξημένες αρμοδιότητες, χειρίζεται αυτό το πολυεπίπεδο θέμα με μια τυπικά γερμανική ψυχραιμία: δεν υπάρχει στην ταινία ίχνος παραχώρησης στο συναισθηματισμό και τη συγκινησιακή ευκολία. Τα σπέρματα του μελοδράματος απαλείφονται προσεχτικά και το φιλμ μοιάζει, τελικά, με ντοκουμέντο περισσότερο παρά με φιλμική κατασκευή (φιξιόν). Σίγουρα αξίζει να δείτε αυτή την τραγωδία σε τόνο ελάσσονα. Όχι μόνο γιατί είναι ένα πάρα πολύ καλό φίλμ αλλά και διότι θα βρείτε πολλά κοινά με τα εδώ κρατούντα.

«Το βήμα» 2-11-1976
Λεξικό Ταινιών
Βασίλης Ραφαηλίδης (Κριτικός κινηματογράφου, μαρξιστής συγγραφέας)

Διάρκεια: 106:00

Έτος Παραγωγής: 1975

Γλώσσα: Ελληνικά

Υπότιτλοι: Όχι

Κωδ.Καταχώρησης: Τ080

Ο Σαν Μικέλε είχε ένα κόκορα
Ο Τζούλιο, αρχηγός μιας ομάδας αναρχικών, μετά την αποτυχία τους να πείσουν τους χωρικούς να κολλεκτιβοποιήσουν τη παραγωγή τους, καταδικάζεται σε θάνατο. Την τελευταία στιγμή όμως μετατρέπεται η ποινή του σε ισόβια και κλείνεται σε δεκάχρονη απομόνωση. Εκεί για να επιβιώσει χωρίς να τρελαθεί, βάζει τον εαυτό του σε ένα αυστηρό πρόγραμμα, εκτελώντας διάφορα φανταστικά καθήκοντα. Με ελπίδα τα επαναστατικά του οράματα να γίνουν πραγματικότητα περνούν τα δέκα χρόνια και μεταφέρεται σε άλλη φυλακή. Εκεί συνομιλεί μ’ άλλους νεότερους πολιτικούς κρατούμενους όπου νιώθει πια το ουτοπικό του πολιτικού του οράματος. Μην μπορώντας να επιβιώσει στο φυσικό κόσμο και με τους ανθρώπους, και κουρασμένος για ένα νέο ξεκίνημα προτιμά να αυτοκτονήσει.

Σχόλιο των αδερφών Ταβιάνι, μέλη του ΚΚΙ, πάνω στις αναρχικές πρακτικές και αντιλήψεις και στην επιλογή της ένοπλης δράσης, στην Ιταλία και γενικά

Διάρκεια: 90:00

Έτος Παραγωγής: 1972

Γλώσσα: Ιταλικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: T079

Πατέρας αφέντης

Η αληθινή ιστορία της σύγκρουσης ενός πατριαρχικού βοσκού από τη Σαρδηνία με το γιό του, στο φόντο των κοινωνικών αντιθέσεων της εποχής. O Γκάβινο Λέντα έγραψε ο ίδιος την ιστορία του σε βιβλίο («Πατέρας και αφέντης: H εκπαίδευση ενός βοσκού»), το οποίο μετέφεραν στον κινηματογράφο οι αδελφοί Tαβιάνι.

Διάρκεια: 11:00

Έτος Παραγωγής: 1977

Γλώσσα: Ιταλικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: T078

Κόκκινος ψαλμός

Χρονικό των εξεγέρσεων των χωρικών στη νοτιανατολική Ουγγαρία, όπου οι κοινωνικές διεκδικήσεις παίρνουν και θρησκευτικό χαρακτήρα, μέσα από επαναστατικές τελετουργίες, χορούς και τραγούδια που διαμορφώνουν έναν “κόκκινο ψαλμό”.

Διάρκεια: 88:00

Έτος Παραγωγής: 1971

Γλώσσα: Ούγγρικα

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: T077

Άγρια συμμορία

Έτος 1913. Ο Πάικ Μπίσοπ είναι επικεφαλής μιας ομάδας έξι παρανόμων, που σχεδιάζουν να ληστέψουν τραίνο του αμερικάνικου στρατού στην πόλη του Σαν Ραφαέλ, στο νότιο Τέξας, στα σύνορα με το Μεξικό. Προτού αντιληφθούν την παγίδα που τους έχουν στήσει, δεν αργούν να έρθουν αντιμέτωποι με μια συμμορία κυνηγών κεφαλών, τον Μεξικάνικο στρατό, αλλά και τους αντάρτες της Επανάστασης…

Διάρκεια: 134:00

Έτος Παραγωγής: 1976

Γλώσσα: Αγγλικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: Τ076

Εγώ, ο Pierre Riviere, που έσφαξα (…)

Ιστορία έρωτα και αναρχίας

Φασιστική Ιταλία 1932:  ένας αναρχικός που έχει ως σκοπό την εκτέλεση του Μουσολίνι δολοφονείται από την αστυνομία. Τότε ο Τουρίν, ένας αγαθός χωρικός, οργισμένος από τη δολοφονία του φίλου του αναλαμβάνει την αποστολή του, παρατάει τη ζωή του στο χωριό, έρχεται σε επαφή με το αναρχικό κίνημα και ταξιδεύει στη Ρώμη όπου θα συναντηθεί με έναν σύνδεσμο που γνωρίζει πότε και που θα βρεθεί ο Μουσολίνι. Ο σύνδεσμος είναι η Σαλώμη,που δουλεύει σε μπορντέλο. Και οι δυο έχουν προσωπικούς και πολιτικούς λόγους να θέλουν τον Ντούτσε νεκρό, αλλά το σχέδιο δεν θα πάει όπως αρχικά το είχαν σχεδιάσει…

Διάρκεια: 119:00

Έτος Παραγωγής: 1973

Γλώσσα: Ιταλικά

Υπότιτλοι: gr, en

Κωδ.Καταχώρησης:  T074

Εξολοθρευτής άγγελος

Η ταινία περιγράφει το δείπνο μίας παρέας αριστοκρατών σε κάποιο σπίτι. Μετά το δείπνο, οι καλεσμένοι μεταφέρονται στο σαλόνι από το οποίο, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, είναι αδύνατο να εξέλθουν. O εγκλεισμός τους, στο διάστημα των επόμενων ημερών, οδηγεί στην απώλεια της αξιοπρέπειάς τους και την υποταγή στα ένστικτά τους.

Διάρκεια: 93:00

Έτος Παραγωγής: 1962

Γλώσσα: Ισπανικά

Υπότιτλοι: gr, en

Κωδ.Καταχώρησης: Τ073

Sweet Movie

Στεφανωμένες πόρνες μπαίνουν στο Ναό, ανοίγουνε τα σκέλια στο βωμό, και ανταγωνίζονται την εικονική αγνότητά τους. Βλέπεις, ο Πατερούλης μπορεί να απαγόρεψε τον έρωτα, αλλά τις ευλόγησε με την αρετή του αυνανισμού! Ο παρθενικός υμένας διατηρήθηκε άθικτος. Ο ανέγγιχτος κόλπος συνώνυμο της αγνότητας. Κι άλλα οξύμωρα! Ο Dusan Makavejev, από το πρώτο κιόλας πλάνο του Sweet Movie έχει μια φρενήρη διάθεση να ειρωνευτεί αυτόν τον κόσμο. Αυτό τον τραγικό κόσμο μας.

Οι ήρωες στο Sweet Movie συναντιούνται σε τρισμέγιστα συμπόσια με περιττώματα, και σε κρεβάτια φετιχιστικών σεξουαλικών επιθυμιών. Τραγουδάνε, διασκεδάζουν, αυτό που με ευκολία θα χαρακτηρίζαμε με πνευματικό ξεπεσμό και παρακμή. Υπάρχει όμως μια παγίδα! Οι ήρωες του Sweet Movie μπορεί να υπακούουν σε ζωώδη ένστικτα, κι εν τέλει να φέρονται σαν ζώα, όμως υπάρχουν πολλές εκφάνσεις στη συμπεριφορά του ζώου.

Υπάρχει μια παγίδα στο να αναγνωρίζεις τι είναι ηθικό, τι αποκρουστικό, τι αηδιαστικό και να υψώνεις τον δείκτη απέναντί του. Κι ο θεατής, ο σύγχρονος άνθρωπος, πέφτει πολύ εύκολα σε αυτή την παγίδα. Την παγίδα των προδιαγεγραμμένων αντιλήψεων και των λοιπών βεβαιωτήτων.

Αναμφίβολα, το Sweet Movie απέχει πολύ απ’ το να είναι μια λάγνα ταινία που αποσκοπεί στην πρόκληση. Ο Dusan Makavejev τοποθετεί το φιλμ σ’ ένα πολύ στιβαρό και συμπαγές περιβάλλον, τόσο πολιτικά όσο και ιστορικά όσο και κοινωνιολογικά. Ένα συμπαγές περιβάλλον, όχι μόνο για το σύγχρονο άνθρωπο, αλλά και για την ανθρωπότητα.

Ο Dusan Makavejev μέσα σε αυτό το αντιαφηγηματικό φιλμικό περιβάλλον και τα οξύμωρα, αλλά και ακριβή, υπερρεαλιστικά διαλογικά μέρη μας υποσημειώνει ότι ο άνθρωπος είναι το λάθος την Ιστορίας ή της (αν)ιστορικότητας. Μιας Ιστορίας, που ως γνώση, αποτέλεσε το μεγαλύτερο εργαλείο ελέγχου και μόρφωσης των ανθρώπων. Το ό,τι αναγνωρίζουμε ως ηθικό προέκυψε άρρηκτα από τα κατάλοιπα της χριστιανικής ηθικής με την οποία διαποτιστήκαμε. Ή όποιας άλλης πολιτισμικής ηθικής στην οποία υποδουλωθήκαμε. Η απογοήτευσή μας για την ανεπιτυχία της επανάστασης ήταν άλλη. Πειστήκαμε/μας πείσανε για την αποτυχία, μέσα από την αδυναμία της πραγμάτωσής της επανάστασης. Μα η αποτυχία ήταν άλλη. Το ό,τι πάτησε σε ιδεώδη και ιδανικά που στη συνέχεια μετουσιώθηκαν σε ακλόνητους και αδιαμφισβήτητους λίθους. Ακλόνητοι λίθοι που με τη σειρά τους διεκδίκησαν το δικό τους μερίδιο στη θρησκεία και την ηθική. Κάπου μας σερβιρίστηκε υπογείως το μελλοντικό καπιταλιστικό όραμα. Φάγαμε. Μα αυτό το όραμα δεν ήταν ποτέ στα αλήθεια μελλοντικό. Άρρηκτα συνυφασμένο με την εγωτική φύση του ανθρώπου που διψούσε για επέκταση(πόλεμοι) και προσωπική ανάδειξη(ματαιοδοξία). Κάπου εκεί διαμορφωθήκαμε. Βέβαιοι για το ορθό και το λάθος. Πεποισμένοι για το αποδεκτό και το απαράδεκτο, ζήσαμε γλεντώντας τον δικό μας πνευματικό ξεπεσμό, την ολοδική μας ήττα της παρακμής. Λάθη της ιστορίας που ήπιαμε. Ακολουθήσαμε σαν υπνωτισμένοι τρόπους άλλων. Τρόπους άλλων που δεν έγιναν ποτέ δικοί μας, γιατί προλάβαμε να υποδουλωθούμε εγγύτερα στην ιδιοκτησία τους. Σ’ όλα αυτά, τελικά, μοιάζουμε με τους χαρακτήρες του Sweet Movie. Μα η υπερβολική ομοιότητα δεν αφορά τους τρόπους. Προκύπτει από την κοινή αδυναμία μας -άκρο ασυνειδησίας- να αναγνωρίσουμε την κατάστασή μας και να αναγνωριστούμε.

Υπάρχει ζωή στη γη; Υπάρχει ζωή μετά τη γέννηση;

Και λίγο πριν το τέλος, ο Dusan Makavejev, σε μια σκηνή ασύλληπτης κινηματογραφικής ευστροφίας διδάσκει το αυτονόητο: Σε μια εποχή που τα πάντα είναι επιχρυσωμένα ή πασπαλισμένα με ζάχαρη, στην εποχή των μεταμφιέσεων, ο θάνατος μοιάζει με μοναδική σωτηρία. Όχι σαν λύτρωση. Μα, καλείσαι να εξέλθεις απ’ το σύμπαν των μεταμφιεσμένων ειδώλων, να διανύσεις τον μοναχικό σου Γολγοθά, και να φονεύσεις ό,τι έχει αφεθεί ολοκληρωτικά στην παρακμή. Με οποιοδήποτε κόστος. Αναζητώντας ένα σημείο πλησιέστερο στο οριακό σημείο μηδέν. Όχι για μια νέα αρχή. Ανεπανόρθωτη η βλάβη του ό,τι υπήρξαμε σαν Ιστορία, σαν Ανθρωπότητα. Οφείλεις να αναζητήσεις ένα σημείο πλησιέστερο στο οριακό σημείο μηδέν. Όχι για συγχώρεση. Μα για μια πιο καθαρή ανάσα.

Υπάρχει ζωή στη γη; Υπάρχει ζωή μετά τη γέννηση;

Διάρκεια: 98:00

Έτος Παραγωγής: 1974

Γλώσσα: Γαλλικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: T072

Η μοναξιά του δρομέα μεγάλων αποστάσεων

Μέσα στις φτωχογειτονιές των αγγλικών πόλεων, στην τέλεια εξαθλίωση των ανθρώπων και του τοπίου, μαίνεται αδιάκοπα και υπόγεια η πάλη των Εκτός Νόμου με τους Εντός Νόμου. Το σκηνικό: βρώμικοι δρόμοι, εργοστάσια που σε τρελαίνουν με το βουητό τους, πείνα. Τα λεφτά δεν φτάνουν ποτέ, συχνά δεν υπάρχει πανωφόρι για τον βαρύ χειμώνα.
Έτσι, όταν τα χαμίνια, οι εγκληματίες, τα παιδιά του αναμορφωτηρίου, τα βάζουν μ’ αυτό το απαίσιο σύστημα που τους κρατάει κλειδωμένους στην ασκήμια της ζούγκλας τους -όταν κλέβουν ένα φουρνάρικο τη νύχτα, όταν κάνουν γυαλιά καρφιά ένα πικνίκ της καλής κοινωνίας, όταν βγαίνουν από τη μοναξιά και την ανία και την ήττα τους και επαναστατούν- ο αναγνώστης τους ζητοκραυγάζει μέσα του, γελάει με τα καμώματά τους, και ποντάρει στο δρομέα των μεγάλων αποστάσεων που βάζει τα δυνατά του να χάσει, να νικήσει ολομόναχος την κοινωνία.

Διάρκεια: 102:00

Έτος Παραγωγής: 1962

Γλώσσα: Αγγλικά

Υπότιτλοι: gr

Κωδ.Καταχώρησης: T071